Łęczna zmienia swoje oblicze. Przeszłość i teraźniejszość (część 1)

Łęczną, o której pierwsze wzmianki historyczne są datowane na 1252 rok, lokowano na prawie magdeburskim, a jej założyciel, kasztelan krakowski Jan z Tęczyna, uzyskał od króla prawo organizowania dwóch jarmarków rocznie. Zaś o dwa kolejne, tym razem z rąk Stefana Batorego, postarali się późniejsi właściciele miasteczka – Firlejowie.

Dogodne usytuowanie na szlakach handlowych, wiodących w kierunku Rusi oraz sprzymierzonej z Rzecząpospolitą Litwy, jak również posiadanie znaczących przywilejów królewskich – spowodowały, iż Łęczna stosunkowo szybko stała się ważnym gospodarczo miastem na mapie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Na słynne łęczyńskie targi, odbywające się kilka razy do roku, ściągały wtenczas całe rzesze kupców i pośredników z najdalszych krain - z Rosji, Niemiec, Austrii, no i oczywiście z różnych, najbardziej nawet oddalonych ziem polskich. Obroty sięgały milionowych sum, zawrotnych jak na ówczesne czasy. Owe jarmarki, przestrzenny rozwój miasta, okazałe budownictwo w postaci kamienic w rynku, ratusza, a nawet zamku, zwiększająca się liczba mieszkańców – sprawiły, iż nad Wieprzem i Świnką powstał silny miejski ośrodek handlowo-rzemieślniczy na skalę nie tylko lokalną, ale i krajową.

Rozwojowi miasta nie przeszkodziły nawet kilkakrotne pożary. Ale stopniowy upadek rozpoczął się, gdy w XVII wieku Rzecząpospolitą zaczęły nękać wojny i szerzące się epidemie. W trakcie jednej z nich w 1693 roku wymarli prawie wszyscy mieszkańcy. Jednakże na początku XVIII wieku Łęczna raz jeszcze podniosła się z chwilowego regresu i nawet przeniesione zostały do niej z Lublina popularne targi końskie. Z powodzeniem handlowano tu także bydłem.

Ale rozwój kolei żelaznej w XIX wieku i nowe kierunki dróg handlowych ominęły miasteczko, powodując utratę przez słynne łęczyńskie jarmarki ich międzynarodowego charakteru. Upadek kraju, walki niepodległościowe i pożary dopełniły obrazu zniszczenia. W gruzach legło całe centrum Łęcznej, która już nigdy nie podniosła się z upadku i nie powróciła do dawnej świetności.

Wiek XX nie zmienił oblicza tej miejscowości, która przez całe dziesięciolecia kojarzyła się z miasteczkiem o charakterze rolniczo-handlowym. Dopiero odkrycie w jego okolicach w latach 60. ubiegłego stulecia złóż węgla kamiennego zapoczątkowało nowy etap w rozwoju miasta, które dziś jest prawie trzydziestotysięcznym ośrodkiem, a od 1999 roku siedzibą powiatu.

Sztandarowym zabytkiem Łęcznej jest Synagoga Duża przy ul. Bożniczej, będąca jednym z najlepiej zachowanych w województwie lubelskim obiektów tego typu.

Za zgodą biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego i ówczesnej właścicielki miasteczka – Katarzyny z Firlejów Noskowskiej - miejscowa diaspora żydowska uzyskała w 1648 roku pozwolenie na zbudowanie synagogi. Po siedmiu latach świątynia była gotowa i służyła wiernym przez kolejne prawie 200 lat, aż do pożaru w 1846 roku. Po nim została nie tylko wyremontowana, ale i rozbudowana. Do jej bryły dodano sień i babiniec. Kolejny pożar i kolejna odbudowa pozwoliła synagodze dotrwać w swej religijnej funkcji do 1939 roku, kiedy to hitlerowcy zdewastowali obiekt i urządzili w nim magazyn zbożowy.

Po wyzwoleniu synagoga nadal popadała w ruinę. Ograbioną z wyposażenia planowano nawet rozebrać, ale prozaiczny brak funduszy na tę operację uchronił świątynię przed bezpowrotnym zniszczeniem. Remont trwał przez 11 lat i zakończył się w 1964 roku.

Bardzo krótko synagoga pełniła rolę Muzeum Lubelskiego Zagłębia Węglowego, aby docelowo zostać przekształconą w funkcjonujące do dzisiejszego dnia Muzeum Judaistyczne. Wtedy to zarówno przywracano obiektowi jego pierwotną funkcję, gromadzono eksponaty, jak i poszczególne części świątyni udostępniano już zwiedzającym, którzy od 1996 roku całkowicie zawładnęli synagogą.

Synagoga Duża należy do nielicznych, przetrwałych do dziś obiektów kultu żydowskiego na Lubelszczyźnie, w której zachował się wystrój wnętrza - Aron ha-Kodesz, jak również unikalna w skali kraju czterokolumnowa bima z dwukondygnacyjną nastawą. Jest ona dekorowana późnorenesansową sztukaterią oraz polichromią. Synagoga należy do najpiękniejszych w Polsce.

W głównej sali modlitewnej znajduje się stała ekspozycja unikatowych judaików, sprzętu liturgicznego, lichtarzy, chanukij, naczyń na etrog i seder, przedmiotów codziennego użytku, butelek po żydowskim alkoholu i wielu innych mniejszych eksponatów. Są tam też przykłady strojów żydowskich. Obok synagogi zobaczyć można małe lapidarium z macewami, a na nich zdobienia i inskrypcje w języku hebrajskim.

Ale świat żydowski, który niegdyś był w Łęcznej niezwykle licznie reprezentowany, przeszedł do historii, podobnie jak i dawna świetność miasteczka związana z końskimi jarmarkami.