Ks. Idzi Benedykt Radziszewski. To on założył Uniwersytet Lubelski, późniejszy KUL

Dokonał tego ks. Idzi Benedykt Radziszewski, który zmarł w Lublinie 22 lutego 1922 roku, przeżywszy niespełna 51 lat.

Wczoraj minęła 93. rocznica śmierci tego pierwszego, z grona szesnastu już, rektora KUL, którą obecny rektor uczelni ks. prof. Antoni Dębiński oraz Senat Uczelni uczcili wspólną modlitwą podczas Mszy świętej w Kościele Akademickim KUL. Liturgia została uświetniona przez Chór Akademicki KUL, a całość transmitowała Telewizja Polonia.

Idzi Benedykt Radziszewski urodził się 1 kwietnia 1871 roku w Bartoszewicach w pobliżu Łodzi w zubożałej rodzinie szlacheckiej jako syn Marcelego i Józefy z Biernackich. Wzrastał w wielodzietnej rodzinie, której warunki lokalowe i materialne były trudne. W domu panowała jednak zawsze atmosfera patriotyczna i religijna. Po ukończeniu szkoły elementarnej pod kierunkiem własnego ojca, któremu władze carskie zarzucały słabą znajomość języka rosyjskiego i represjonowały z tego powodu, Idzi uczęszczał następnie przez osiem lat (od 1881 roku) do Gubernialnego Filologicznego Gimnazjum w Płocku.

Prześladowanie przez zaborcę religii i polskości budziły opór wśród młodzieży. Dlatego organizowała ona kółka samokształceniowe, redagowała tajne pisemka, zakładała biblioteki klasowe, a wszystko to w celu uzupełnienia wiedzy, szczególnie w zakresie historii i literatury polskiej. Taka krytyczna postawa wobec rzeczywistości towarzyszyła Idziemu następnie na wszystkich etapach jego życia. Była ona czynnikiem twórczym i w dojrzałej działalności skłaniała do podejmowania reform, zmierzających do przenoszenia środowiska na wyższy stopień życia intelektualnego i moralnego.

Naukę kontynuował następnie w Seminarium Duchownym we Włocławku w latach 1889-1893, które ukończył z wyróżnieniem. Uczelnia ta stała wówczas na wysokim poziomie naukowym. Przywiązywano dużą wagę nie tylko do rozwoju intelektualnego alumnów, ale i do ich formacji duchowej. W pamięci profesorów oraz kolegów z tego okresu Idzi pozostał jako wychowanek traktujący studia poważnie, obserwujący ruch naukowy w kraju i za granicą, a także bardzo zdyscyplinowany, uczynny i życzliwy dla wszystkich.

To dzięki swym nieprzeciętnym walorom umysłu i charakteru, ale także dzięki zdolnościom przywódczym ks. Idzi Radziszewski w 1893 roku został wytypowany na studia do Akademii Duchownej w Petersburgu. Uczelnia ta została utworzona z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, z tamtejszego Głównego Seminarium Duchownego oraz ze zlikwidowanej nieco później Akademii Duchownej w Warszawie. Władze carskie takim krokiem miały na względzie rusyfikację młodzieży polskiej, tymczasem stało się wprost przeciwnie. Oderwanie jej od ziemi ojczystej potęgowało patriotyzm. Ukoronowaniem studiów w Akademii Duchownej były święcenia kapłańskie, które Idzi Radziszewski otrzymał w 1896 roku.

Jego pierwszą placówką pracy był kościół św. Mikołaja w Kaliszu, gdzie przez kilka miesięcy w 1897 roku pełnił funkcję wikarego. Jednocześnie rozpoczął studia w Wyższym Instytucie Filozoficznym w belgijskim Lowanium, gdzie w 1900 roku uzyskał tytuł naukowy doktora. Ks. Radziszewski doceniał kontakty z nauką europejską. Z Belgii udał się on następnie do Anglii, Francji, Włoch, Austrii, Niemiec i Szwajcarii. Cel wyjazdu był podwójny: pogłębienie wiedzy poprzez lekturę literatury obcej i obserwacje struktury uniwersytetów.

Szczególnie ten drugi cel wyraźnie wskazywał na fakt, iż przez wiele lat młody ksiądz myślał o założeniu w Polsce katolickiego uniwersytetu, szukając wzorów do zrealizowania tego zamiaru. Działalność jego miała charakter naukowy, wychowawczy i organizacyjny. Od roku 1901 do 1914 ks. Radziszewski pełnił funkcję profesora filozofii i pedagogiki Seminarium Duchownego we Włocławku. Równocześnie był w tejże placówce prorektorem (1901-1905) i rektorem (1908-1911). Jako pedagog zwracał szczególną uwagę na wdrażanie młodzieży do samodzielnego myślenia, do zerwania z systemem mechanicznego, pamięciowego opanowywania przez nią wykładanego materiału. Praca naukowa zajmowała w życiu ks. Radziszewskiego miejsce bardzo istotne i trwała w zasadzie do 1914 roku.

W marcu 1914 roku ks. Idzi Radziszewski wyjechał do Petersburga, gdzie został profesorem filozofii i rektorem tamtejszej Akademii Duchownej, dążąc do podniesienia poziomu nauczania. W tym celu wprowadził podział na sekcję teologiczną i prawa kanonicznego, a także zwiększył liczbę katedr w tej Uczelni. Od 1916 roku kierował również Wyższymi Kursami Polskimi w tymże mieście, zorganizowanymi przez Towarzystwo Miłośników Historii i Literatury Polskiej.

Swe doświadczenia pedagogiczne i naukowo-organizacyjne wykorzystał w przyszłości ks. Radziszewski jako inicjator i rektor Katolickiego Uniwersytetu w Lublinie. Zamierzał, aby nowa uczelnia prowadziła badania we wszystkich dziedzinach wiedzy w duchu harmonii między nauką a wiarą, aby kształtowała kadrę inteligencji katolickiej, która miała następnie kierować życiem społecznym w kraju i pogłębiać świadomość religijną polskiego społeczeństwa. W lutym 1918 roku zawiązał się w ówczesnej stolicy Rosji Komitet Organizacyjny Uniwersytetu. Gremium to zdecydowało o zlokalizowaniu przyszłej uczelni w Lublinie.

Zaraz potem ks. Idzi Radziszewski rozpoczął pozyskiwanie kadry akademickiej spośród pracowników Akademii Duchownej i Wyższych Kursów Polskich. Przygotowano również projekt statutu uniwersyteckiego i szczegółowych przepisów odnośnie ilości planowanych wydziałów. Rozpoczęto gromadzenie księgozbioru jako zalążka przyszłej biblioteki. Zaplanowano założenie specjalnego towarzystwa wspierającego materialnie uczelnię. W czerwcu 1918 roku Komitet przeniósł się do kraju, by kontynuować rozpoczęte dzieło. Inicjatywę założenia uniwersytetu katolickiego zaakceptował Episkopat Królestwa Polskiego w Warszawie w lipcu 1918 roku.

Biskupi udzielili ks. Idziemu Radziszewskiemu pełnomocnictwa do prowadzenia dalszej działalności organizacyjnej, mianując go rektorem nowo powstałej Uczelni.

Zaraz potem nowy rektor rozpoczął starania o uzyskanie aprobaty ówczesnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wstępną koncesję na założenie prywatnego uniwersytetu otrzymał już 6 września 1918 roku. Warunki pozwoliły mu na zorganizowanie czterech wydziałów: Wydziału Teologicznego, Wydziału Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych, Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz Wydziału Nauk Humanistycznych.

Inauguracja odbyła się 8 grudnia 1918 roku w tymczasowej siedzibie, jaką stanowił gmach Lubelskiego Seminarium Duchownego.

Nowy uniwersytet dzięki staraniom rektora zaczął zdobywać dalsze uprawnienia. Wydziały kościelne uzyskały podstawę prawną aktem biskupim, a potem papieskim, na których mocy zostały przelane prawa z Akademii Duchownej w byłym Petersburgu na Uniwersytet Lubelski, upoważniające oba wydziały kościelne do nadawania stopnia licencjatu i doktoratu. Rezultatem starań ks. Radziszewskiego o uprawnienia dla wydziałów świeckich było wyrażenie zgody przez ministerstwo na utworzenie w czerwcu 1922 roku przy Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie komisji, przed którą mieli zdawać egzaminy studenci z Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Uniwersytetu Lubelskiego.

Bardzo ważnym problemem dla nowej instytucji było zdobycie własnej siedziby. Po wielu staraniach uzyskano gmach, będący niegdyś własnością dominikanów-obserwantów, przekształcony następnie na szpital wojskowy. Za zgodą naczelnika państwa – marszałka Józefa Piłsudskiego został on przeniesiony do Chełma, a budynek zaczęto przystosowywać dla potrzeb uniwersytetu.

Dnia 8 stycznia 1922 roku oddano do użytku wyremontowaną część wschodnią.

Wkrótce, bo zaledwie półtora miesiąca po uroczystym przeniesieniu uczelni do nowej siedziby, ks. Idzi Radziszewski zmarł w Lublinie na zapalenie płuc 22 lutego tegoż roku. Jego pogrzeb przerodził się w wielką manifestację całego miasta, a także uczestników ceremonii z całej Polski. W dzień pogrzebu - 25 lutego - na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Lipowej nad mogiłą twórcy dzisiejszego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II przedstawiciele różnych grup społecznych ślubowali, iż będą kontynuowali rozpoczęte dzieło i dochowają wierności idei katolickiej uczelni.

Ks. Idzi Radziszewski, założyciel Uniwersytetu Lubelskiego oraz Biblioteki Uniwersyteckiej
w plebiscycie przeprowadzonym w Lublinie wiosną 2000 roku został wybrany „Lublinianinem Stulecia”.

Opracowanie: na podstawie książki Pani Prof. dr hab. Grażyny Karolewicz „Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski1871-1922”.

Ks. Idzi Benedykt Radziszewski. To on założył Uniwersytet Lubelski, późniejszy KUL