Gdzie trafił stary Pomnik Nieznanego Żołnierza z placu Litewskiego?

Zmiana ta spowodowana została apelem pewnej części środowisk kombatanckich. Nastąpiła ona na mocy Uchwały Rady Miasta Lublin po konsultacji z urzędnikami wojewody i ze służbami konserwatorskimi - Lubelskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz z Miejskim Konserwatorem Zabytków. Dokumentacja została również zaakceptowana przez Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej. Poprzednia wersja pomnika nie została od razu usunięta w trakcie remontu placu Litewskiego z uwagi na konieczność spełnienia wszystkich wymogów prawnych, warunkujących budowę nowych pomników. Krótki okres realizacji przebudowy placu nie zezwolił na zmianę formy pomnika. Wtedy też postanowiono, że nowy monument powróci do swojej przedwojennej wersji. Jednakże ze względu na brak dokładnej dokumentacji nie ma pewności, na ile wizja współczesnego artysty jest tożsama z tą sprzed kilku dziesięcioleci.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w zachodniej części placu Litewskiego, a więc zgodnie także i z dzisiejszą lokalizacją, usytuowany został jeden z pierwszych w odrodzonej Rzeczypospolitej pomników - Grobów Nieznanego Żołnierza. Tradycyjne prochy żołnierskie zastąpiono przed laty w tym przypadku ziemią z pól bitewnych. Na płycie pierwszego lubelskiego pomnika umieszczony został napis: „Przechodniu, uchyl czoła ku czci bohatera poległego za Polskę”. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej odnowiona tablica przez pewien czas była zespolona z cokołem nie istniejącego już od 1990 roku pomnika "Wdzięczności Armii Radzieckiej".

Drugi z kolei, a więc dotychczasowy pomnik Nieznanego Żołnierza dłuta Jerzego Jarnuszkiewicza, którego uroczyste odsłonięcie nastąpiło 22 lipca 1962 roku, a który przez 55 lat umiejscowiony był w południowo-zachodniej części placu Litewskiego, kilkanaście metrów na wschód od pomnika Konstytucji 3 Maja, w ostatnich dniach grudnia ubiegłego roku został przeniesiony na cmentarz wojskowo-komunalny przy ulicy Białej.

Dominantę tej już poniekąd historycznej kompozycji stanowi płyta złożona z kilkunastu, tworzących rodzaj szachownicy, mniejszych bloków - z symbolami wojsk oraz nazwami i datami ważniejszych bitew II wojny światowej. Całość ma wymiary: 4,15 m x 5,6 m, zwieńczona zaś godłem państwowym PRL płyta główna: 1,55 m x 0,95 m. Napis na niej brzmi: "Nieznany żołnierz poległ w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne". To właśnie ten ostatni fragment oraz lokalizacje bitew, które zdaniem niektórych, upamiętniały "czyny zbrojne formacji związanych z władzą komunistyczną", stały się przyczyną niezgody wyrażonej przez część środowisk kombatanckich i przez wojewodę lubelskiego na dalszą egzystencję pomnika w centrum Lublina.

Obecna, cmentarna lokalizacja drugiej chronologicznie lubelskiej wersji pomnika Nieznanego Żołnierza wymaga jeszcze ulepszenia jej estetycznej oprawy. Znajdujące się bowiem w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu dwa wysokie pojemniki na odpady suche - z jednej strony - oraz niszczejąca stróżówka - z drugiej - nie dodają splendoru temu miejscu. Dziś dawna stróżówka pełni funkcję pomieszczenia gospodarczego i nie jest wpisana do rejestru zabytków. Pozostaje ona jednak w gestii Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora

Zabytków, gdyż obiekt zlokalizowany jest na terenie cmentarza posiadającego nadzór konserwatorski.